Sau một thời gian chiến đấu với căn bệnh Covid-19; ca sĩ Lệ Thu đã qua đời tại Mỹ vào tối 15/1 (giờ địa phương); hưởng thọ 78 tuổi. Trong 50 năm sự nghiệp của mình; bà đã ghi dấu ấn cho tượng đài lịch sử tân nhạc Việt Nam. Danh ca Khánh Ly cùng thời với Lệ Thu từng so sánh giọng hát của Lệ Thu với vàng mười (hoàn hảo đến trọn vẹn) và là giọng hát đàn chị mà Khánh Ly luôn khao khát được đứng chung sân khấu.
Tuy không xuất thân từ gia đình có truyền thống văn nghệ; nhưng tài năng của Lệ Thu đã bộc lộ từ nhỏ. Năm 10 tuổi, mẹ chuyển từ Hải Phòng vào Sài Gòn; cô bé Bùi Thị Oanh lúc đó thường nghe trộm cô giáo dạy nhạc nhà bên tập hát. Dần dần, hàng xóm đi ngang qua ai cũng xuýt xoa khen: ‘Cô này hát hay quá. Tuy nhiên, thời điểm đó danh ca chưa nghĩ đến nghề đi hát. Nhiều người thấy tài năng của cô nói cô đi thi; Lệ Thu cho rằng gia đình ăn chưa no; lo chưa tới, giấc mơ trở thành ca sĩ trở nên xa vời.
Cuộc đời thiếu nữ 16 tuổi thay đổi khi giọng hát được ông chủ phòng trà Bồng Lai – điểm diễn nổi tiếng của Sài Gòn một thời – để mắt. Khi đó, Lệ Thu đang hát ca khúc Dang dở (Tà áo xanh) của nhạc sĩ Đoàn Chuẩn trong tiệc sinh nhật bạn; ông tình cờ có mặt, mời cô gái đến hát hàng đêm với mức thù lao hậu hĩnh; song bị từ chối.
Bắt đầu sự nghiệp tại phòng trà
Ông kiên trì đến tận nhà thuyết phục gia đình vì tin tiếng hát ấy có đầy đủ yếu tố để thành ngôi sao. Hai năm ròng, người mẹ theo sát con gái đến hát ở phòng trà. Chứng kiến những tràng pháo tay khán giả dành tặng; người mẹ mới gật đầu; đồng ý cho bà theo nghề. Từ đó, Bùi Thị Oanh trở thành Lệ Thu – nghệ danh bà tự nghĩ ra, với ý nghĩa: một mùa thu đong đầy nỗi buồn nhưng cũng đẹp một cách mỹ lệ.
Xuất hiện giữa làng nhạc cuối thập niên 1960; Lệ Thu lập tức được săn đón như hiện tượng. Trước đó, Thái Thanh đã là giọng ca số một tại Sài Gòn với lối hát giả thanh; chú trọng các nốt luyến láy ở quãng cao. Lệ Thu đến và khiến cục diện thay đổi với chất giọng mezzo-alto (nữ trung trầm). Phong cách của bà ngược hẳn với đàn chị khi theo đuổi lối bạch thanh; ít biến báo; không phô diễn kỹ thuật thanh nhạc mà để người nghe tự cảm âm sắc.
Tiếng hát ấy đong đầy mọi sắc thái nhờ sở hữu âm vực rộng. Ở những quãng trầm, lối hát đậm tính tự sự; u uẩn; nhưng khi lên những nốt cao; giọng vẫn tươi sáng, căng tràn. Nhạc sĩ Quốc Bảo nói, nghe Lệ Thu hát; khán giả như được thoát khỏi những trì trệ của số phận; của nỗi buồn, mà lửng lơ giữa những bậc thang lên trời.
Dùng bao đựng tiền cát xê
Có thời điểm, những vũ trường trung tâm Sài Gòn như Queen Bee; Tự Do, Ritz… không thể đông khách nếu thiếu tên Lệ Thu trên băng rôn, áp phích. Khi ấy, bà thường hát những ca khúc nhạc Anh; Pháp như La vie en rose, A certain smile, La mer…, nghiễm nhiên trở thành giọng ca có cát-xê hàng đầu. Trong một bài phỏng vấn, bà hồi tưởng về một lần ký hợp đồng với bầu show hát một tháng; nhận về khoản thù lao một triệu đồng. Thời ấy, lương công chức cao cấp là 32 nghìn đồng; vàng khoảng 500 đồng một lượng. Lúc được trả cát-xê, bà phải đựng trong bao bố mang về nhà.
Nếu Thái Thanh nổi tiếng với nhạc Phạm Duy; Khánh Ly vang danh nhờ nhạc Trịnh; sự nghiệp Lệ Thu trải dài bởi ca khúc bất hủ của nhiều tác giả. Bà không gắn liền tên tuổi với ai, nhưng nhắc đến nhiều bản tình ca của Phạm Duy; Trịnh Công Sơn, Trường Sa…, cái tên Lệ Thu luôn xuất hiện đầu tiên. Chẳng hạn, với Xin còn gọi tên nhau (Trường Sa); bản thu trước năm 1975 của bà thường được đánh giá chuẩn mực.
Nhạc sĩ viết ca khúc trong một lần chạy xe ngang phòng trà Tự Do, nghe tiếng hát của bà vang lên trầm bổng qua ô cửa sổ. Ông lập tức dừng lại, ghi vào sổ tay những dòng đầu tiên: “Tiếng hát bay trên hàng phố bâng khuâng/ Chiều đong đưa những bước chân đau mòn…”. Hoặc Rồi mai tôi đưa em – một tình khúc khác của Trường Sa – cũng được giao cho Lệ Thu hát và lập tức thành công.
Sự nghiệp ca hát gắn liền với nhạc Trịnh
Trước khi Khánh Ly xuất hiện, đã có một Lệ Thu làm mưa làm gió với nhạc Trịnh. Cơ duyên hợp tác với Trịnh Công Sơn không lâu (do tính cách thích an toàn khiến bà không muốn theo con đường du ca), nhưng cũng đủ để Lệ Thu lưu lại dấu ấn với Hạ trắng. Bà hát vút cao như ánh nắng chói chang trải trên mặt sông lấp loáng, phảng phất hư ảo của mối tình “áo xưa dù nhàu, cũng xin bạc đầu, gọi mãi tên nhau”. Cách Lệ Thu “gọi nắng” kinh điển đến mức được chính nhạc sĩ công nhận, mà nhiều bản thu sau này khó bì kịp.
Hay với nhạc Phạm Duy, bà hát không nhiều nhưng những bài vào tay bà đều thành tình khúc bất hủ. Như Ngậm ngùi (thơ: Huy Cận), theo hồi ký Phạm Duy, người thể hiện đầu tiên là nam ca sĩ Anh Ngọc, phải tới Lệ Thu thì ca khúc mới thành bản hit. Loạt nhạc phẩm khác của Phạm Duy đều in đậm tên tuổi bà, dù hát một mình (Thuyền viễn xứ, Mùa thu chết) hay song ca với Khánh Ly (Giọt mưa trên lá, Tiếng sáo thiên thai).
Yêu giọng hát Lệ Thu, sinh thời Phạm Duy từng viết riêng cho bà ca khúc Nước mắt mùa thu: “Nước mắt mùa thu khóc than một mình/ Một đời ca sĩ hát trong buồn tênh…”. Ca khúc – cũng như chính nghệ danh – vận vào cuộc đời nhiều nỗi buồn của Lệ Thu.
Cuộc hôn nhân dang dở
Bà trải qua ba cuộc hôn nhân dang dở. Lấy chồng lần đầu ở tuổi 20, với một người hàng xóm thông qua sự sắp đặt của gia đình. Chưa từng trải trong chuyện tình cảm, họ đổ vỡ do hết duyên và cái tôi mỗi người còn lớn – như cách bà giãi bày sau này. Hai lần kết hôn sau, bà đều tự nhận do mình vụng về, không hiểu tâm tính đối phương nên mỗi người một hướng. Sau năm 1975, bà sang Mỹ cùng ba con gái, từ đó không bước thêm lần nào nữa.
Nguồn: Vnexpress.net
